Estina-melkplaas
Die Guptas se bankrekeninge
Besliste staatskaping
Ramaphosa se getuienis
Geldwassery
Opsomming van Zondo-verslag

PRES. CYRIL RAMAPHOSA

Pres. Cyril Ramaphosa het in twee hoedanighede getuig, eerstens as adjunkleier en leier van die ANC en dan oor sy tyd as president en voorheen adjunkpresident van die land. 

Ramaphosa het getuig baie van die elemente van staatskaping het aan hom bekend geword toe dit aan die algemene publiek bekend geword het. 

Hy het bevestig Fikile Mbalula, tans minister van vervoer, het by ’n vergadering van die nasionale uitvoerende komitee gesê hy het by die Guptas gehoor dat hy destyds as ’n minister aangestel gaan word. 

Ramaphosa het getuig die voorval het nie in daardie stadium kommer gewek nie en dat die ANC meer op hul hoede moes gewees het oor gevaartekens soos hierdie. 

Die landing van die Gupta-vliegtuig by die Waterkloof-lugmagbasis was ook een van die waarskuwingstekens, maar die volle prentjie van staatskaping was nog nie duidelik nie, het Ramaphosa in sy getuienis aangevoer. 

Zondo het in sy verslag uitgewys hoewel Ramaphosa in sy getuienis saamgestem het dat sekere lede van die ANC deelgeneem het aan staatskaping, het hy nie enige individue se name genoem of bewyse ingedien van hul deelname nie. 

Oor sy interaksies met die Guptas het hy getuig hy het hulle by drie of vier geleenthede ontmoet, eerstens by ’n vergadering wat ANC-amptenare in Desember 2012 gehou het. Ramaphosa se getuienis was hulle het nie enige noemenswaardige gesprek gehad nie. 

Ook by ’n soortgelyke ontmoeting in 2014 het hulle niks noemenswaardigs bespreek nie. 

By ’n vergadering van ANC-amptenare in April 2016 was Rajesh (Tony) Gupta teenwoordig. Die Guptas het die vergadering gevra om die sluiting van hul bankrekeninge te bespreek.

Ramaphosa het getuig hy het by die vergadering die Waterkloof-landing opgehaal en aan Rajesh Gupta gesê hulle het oudpres. Zuma in ’n onheilspellende posisie geplaas.

Ramaphosa se getuienis was dié Gupta-broer het toe geantwoord daar is toestemming van die Indiese hoë kommissaris verkry dat die vliegtuig by die Waterkloof-lugmagbasis kan land. 

Oor die verwydering van Nhlanhla Nene as minister van finansies deur Zuma (in 2015) het Ramaphosa getuig Zuma het nie hieroor met hom gekonsulteer nie. Dit was vir hom ’n teken dat die proses van staatskaping in so ’n mate geslaag het dat die land se tesourie ook gekaap is, het Ramaphosa getuig. 

Oor Arthur Fraser, oudhoof van die Staatsveiligheidsagentskap en voormalige direkteur-generaal van die departement van korrektiewe dienste (DKD), en aantygings teenoor Fraser ten opsigte van die Principal Agent Network-projek, is Ramaphosa gevra hoe hy Fraser dan in April 2018 as direkteur-generaal van die departement van die DKD aangestel het. 

Ramaphosa het geantwoord hy het geweet van sommige van die aantygings teen Fraser. Hy het getuig dat hy sal wag vir die verslag van die kommissie hieroor. 

Oor die tydperk toe Ramaphosa adjunkpresident was en wat hy geweet het van staatskaping in daardie tydperk, was die vrae: Wat het hy toe reeds geweet? Wanneer het hy dit geweet? Wat het hy daaromtrent gedoen? 

Zondo bevind Ramaphosa se getuienis op die vraag  oor wat hy geweet het, as ietwat ondeursigtig.

Ramaphosa het getuig dat die bestaan van staatskaping aan hom bekend geraak het soos wat dit aan die publiek bekend geword het. Hy het in sy getuienis min inligting gegee oor wat hy geweet het – hy het getuig dat diegene wat betrokke was by staatskaping hul sake in die geheim gedoen het. 

Ramaphosa het getuig dit was eers toe die #GuptaLeaks-inligting openbaar gemaak is dat hy en andere besef het daar was staatskaping. Hy het getuig voor dit was daar “aanduidings” hiervan. 

Oor wat hy geweet het, is die bykomende vraag ook wat hy moes geweet het, volgens Zondo. 

Zondo het bevind daar was lank voor Desember 2015 genoeg inligting in die openbare domein wat ten minste daartoe moes gelei het dat Ramaphosa hieroor navraag moes gedoen en opgetree het oor sekere ernstige aantygings.  

As adjunkpresident het hy sekerlik die verantwoordelikheid gehad om dit te doen, volgens Zondo. 

Oor wat Ramaphosa gedoen het, was sy getuienis dat hy besluit het om aan te bly in die regering en van binne die regering staatskaping te beveg. Hy het egter nie voorbeelde gegee van wat hy gedoen het nie, sê Zondo. 

Transnet 

Wetstoepassers moet verdere ondersoeke doen met die oog daarop dat die Gupta-meeloper Salim Essa en sy talle maatskappye vervolg kan word.

Wetstoepassers moet Essa, Eric Wood, vennoot van die finansiële raadgewers Trillian, Kuben Moodley, eienaar van die maatskappy Albatime, en Anoj Singh, voormalige finansiële hoof van Transnet, ondersoek met die oog op vervolging in verband met ooreenkomste wat met die maatskappy Regiments Capital aangegaan is. 

Singh, Brian Molefe, voormalige uitvoerende hoof van Transnet, Malusi Gigaba, voormalige minister van openbare ondernemings, Siyabonga Gama, voormalige uitvoerende hoof van Transnet, Garry Pita, wat in Singh se plek as finansiële hoof van Transnet aangestel is, en Thamsanqa Jiyane, voormalige hoof van Transnet Engineering, moet verder ondersoek word met die oog op moontlike klagte van korrupsie wat teen hulle ingedien kan word.

Molefe en Singh moet verder ondersoek word oor die moontlikheid dat hulle in Julie 2014 kontant ontvang het tydens ’n vergadering by die Three Rivers Lodge in Vereeniging toe hulle twee ongeïdentifiseerde Chinese mans daar ontmoet het.  

Singh se besoeke aan Dubai van April 2014 tot Junie 2015, wat na bewering deur Sahara Computers betaal is, moet verder ondersoek word.

Transnet moet stappe doen met die oog daarop om die R17 miljoen terug te kry van die lede van die Transnet-direksie wat op 23 Februarie 2011 ingestem het dat dié bedrag geld aan Gama betaal word.  

Oor die heraanstelling van Gama by Transnet moet onder andere oudpres. Zuma en Gigaba ondersoek word weens moontlike korrupsie.

Molefe moet voorts ondersoek word vir die betaling van R20 miljoen aan GNS/Abalozi.

Molefe en Gama moet verder ondersoek word met die oog op vervolging vir hul aandeel in die kontrak vir die verskaffing van 95 lokomotiewe deur China South Rail (CSR).  

Wat die verkryging van nog 100 lokomotiewe betref, moet Molefe, Singh, Jiyane en Gama verder ondersoek word weens die moontlike oortreding van die Wet op Openbare Finansiële Bestuur.  

Daar word aanbeveel dat Molefe, Singh en Gama verder ondersoek word met die oog op moontlike vervolging weens bedrog rakende die tender om nog 1 064 lokomotiewe teen ’n koste van R5,8 miljard te verkry.  

Gama en Ravi Nair, voormalige hoof van Transnet Freight Rail, moet verder ondersoek word.  

Wetstoepassers moet Gama en Nair ondersoek met die oog op vervolging weens die oortreding van die Wet op Openbare Finansiële Bestuur in verband met die plan om Transnet-aanlegte in 2014 en 2015 na Durban te verskuif en die ooreenkoms om sowat R1,2 miljard hiervoor te betaal terwyl daar geen grondige redes was vir so ’n besluit nie.  

In verband met die aanstelling van raadgewers moet Molefe, Singh, Wood en Regiments ondersoek word weens moontlike korrupsie en rampokkery vir die bedrag van R79,2 miljoen wat op 20 April 2014 aan Regiments betaal is.  

Singh moet ondersoek word vir sy voorstel aan die Transnet-direksie dat ’n lening van $1,5 miljard aangegaan word teen ’n tarief wat grootliks bo die markprys was.  

Gama, Singh, Regiments, Wood, Moodley, Albatime en Sahara Computers moet ondersoek word weens klagte van moontlike korrupsie vir die betaling van R189 miljoen op 11 Junie 2015 aan Regiments, asook die betaling van R147 miljoen aan Albatime en Sahara Computers& deur Regiments.

Gama, Phetolo Ramosebudi, eertydse tesourier van Transnet, Pita, Wood, Essa, Trillian en Albatime moet weens moontlike korrupsie en bedrog ondersoek word vir die betaling van R93 miljoen aan Trillian op 4 Desember 2015 en vir die betalings van R74,78 miljoen aan Albatime.

Ramosebudi, Pita, die fondsbestuurders Regiments Capital, Wood en Stan Shane, 'n voormalige Transnet-direkteur met Gupta-bande, en enige ander betrokke persone moet ondersoek word weens rampokkery wat verband hou met die verlies van R1,5 miljard wat Transnet gely het, asook R229 miljoen wat aan Regiments Capital betaal is.

Ten opsigte van die Neotel-kontrak moet Mohamed Akram Khan, Homix, Neotel en Francois van der Merwe, voormalige bestuurder van Neotel, ondersoek word weens moontlike korrupsie.

Eskom 

Brian Molefe, voormalige uitvoerende hoof van Eskom, Anoj Singh, voormalige finansiële hoof van Eskom, en Matshela Koko, voormalige uitvoerende hoof van Eskom, het almal baat gevind by kontrakte wat Eskom toegeken het en daar moet oorweeg word om hulle van korrupsie aan te kla.

Ten opsigte van die kontrak wat aan die maatskappy McKinsey toegeken is, moet Molefe, Singh en Koko verder ondersoek word en die nasionale vervolgingsgesag moet oorweeg om hulle te vervolg.

Stappe moet gedoen word om geld te probeer terugkry vanaf lede van die Eskom-direksie van 2014, asook van Molefe, Singh en Koko. Die bepaalde direksie kan ook vervolg word.

_{FOTO: Reuters}

SAUK 

Daar is geen twyfel nie dat oudpres. Jacob Zuma ten opsigte van die koerant The New Age en die ANN7-kanaal etiese kodes oortree het. Hy het die mag van die presidensie misbruik tot sy eie voordeel, asook dié van sy seun Duduzane en sy vriende die Guptas.

Dit het die openbare uitsaaier R4,2 miljoen gekos om The New Age se ontbytsessies uit te saai. Die kostes moet verhaal word van The New Age en lede van die Gupta-familie. Ten opsigte van die ontbytsessies het Zuma sy plig as president van die land versaak.

Ook moet probeer word om die sowat R11 miljoen te verhaal wat die SAUK as'n bonus betaal het aan sy voormalige operasionele hoof Hlaudi Motsoeneng.

Motsoeneng het homself gesien as die tussenganger tussen Zuma en die nuusafdeling van die SAUK. Dit is onmoontlik om te bevind of Zuma hierby baat gevind het, maar daar is duidelike bewyse dat die ANC en Duduzane wel hierdeur bevoordeel is.

Die SAUK moet oorweeg om siviele eise in te stel teen TNA Media en die maatskappy se direkteure om die kostes te verhaal van die uitgawes vir die uitsaai van die ontbytsessies, asook die wins wat daaruit gemaak is.

_{FOTO'S: Getty Images}

Die toesigrol van die parlement  

Oor parlementêre toesig bevind Zondo daar moet oorweeg word om ’n komitee te stig wat toesig hou oor die optrede of versuime van die president en die presidensie.  

Verder moet die moontlikheid ondersoek word dat wetgewing ingestel kan word om parlementslede te beskerm dat hulle nie hul pos verloor as hulle bloot hul toesigrol vervul nie.  

Daar moet ook genoegsaam begroot word sodat parlementêre portefeuljekomitees hul plig van parlementêre toesig behoorlik kan nakom.  

Die parlement moet dit ook duidelik stel dat dit nie geduld sal word dat departemente hul verslae laat by portefeuljekomitees indien nie.  

Verder moet die parlement dit duidelik maak dat dit nie geduld sal word dat ministers net wegbly van portefeuljekomiteevergaderings af nie.  

Ook word aanbeveel dat die parlement dit moet oorweeg om meer lede van opposisiepartye as voorsitters van portefeuljekomitees aan te stel.  

Hoe staatsgeld met geldwassery versprei is  

Die Guptas se geldwassery in Suid-Afrika en die buiteland  

Miljarde rande is aan die Guptas betaal as fooie vir tenders wat verkry is. Indien die staat enige van die geld wil terugkry, sal daar eers bepaal moet word waar die geld nou is.  

Suid-Afrikaanse owerhede moet dringend met die HSBC-bank in verbinding tree en die bank versoek om te help bepaal hoe HSBC-bankrekeninge gebruik is om geld na Hongkong en elders in China oor te plaas deur ’n geldwassery-netwerk.  

Die nasionale vervolgingsgesag moet met hul ampsgenote in China in verbinding tree en hul hulp vra om uit te vind hoe die geld van Tequesta, Regiments Asia en Morningstar deur geldwassery in China asook deur die gebruik van rekeninge by die HSBC-bank rondgeskuif is. 

Suid-Afrikaanse owerhede moet ook met die Verenigde Arabiese Emirate in verbinding tree om te help om die geld van Tequesta en Regiments Asia in bankrekeninge in Dubai na te spoor. 

Daar is bewyse van groot geldwassery-skemas in Suid-Afrika. Die netwerk wat die Guptas gebruik het om geld te was, was kompleks en goed gevestig in ’n voorafbestaande omgewing van misdadige optrede. 

Nuwe kiesstelsel 

Die president moet direk deur kiesers verkies word.

Met die huidige stelsel stem kiesers vir 'n politieke party, wat dan die president aanstel.

Die land het Jacob Zuma as president gekry omdat hy daarin kon slaag om die president van die ANC te word.

Daar kan kiesers wees wat vir die ANC gestem het, maar wat nooit sou stem daarvoor dat Zuma die president sou word nie. 

Baie kiesers kon dalk vir die ANC gestem het, maar met die hoop dat die ANC nie vir Zuma die president van die land sou maak nie. 

Natuurlik het die ANC toe wel vir Zuma die president gemaak. 

Die nodige regulasies van die Grondwet moet verander sodat kiesers die president van die land direk verkies. Dit sal egter nie waarborg dat iemand soortgelyk aan Zuma of selfs erger as hy nie die president word nie.

In Amerika het oudpres. Donald Trump teen alle verwagting in die president geword. Dit is 'n goeie herinnering daaraan dat 'n stelsel waarmee mense die president direk verkies nie 'n waarborg is dat die president wat die verkiesing wen die beste karakter het nie, sê Zondo.

Maar indien Suid-Afrikaners die geleentheid kry om self die president te verkies en die persoon soos Zuma toelaat dat die staat deur privaat individue gekaap word, sal die mense slegs hulself daarvoor kan blameer.

_{FOTO: Getty Images}