Nasionale tesourie
EOH Holdings
Alexkor
Vrystaatse asbesdak-skandaal
Vrystaatse behuisingsprojek
Eskom

ZONDO SE BEVINDINGS

Die geval van EOH is uniek, sê die Zondo-kommissie van ondersoek na staatskaping.

EOH het proaktief opgetree en is die enigste van al die maatskappye waaroor getuig is voor die kommissie wat die kommissie genader het om in die openbaar bekend te maak wat in die verlede by die maatskappy gebeur het en wat gedoen is om die saak reg te stel.

EOH is ’n IT-maatskappy wat op die JSE genoteer is.

Stephen van Coller, uitvoerende hoof van EOH, het voor die Zondo-kommissie getuig dat hy kort ná sy aanstelling in September 2018 bewus geword het van onreëlmatighede met tenders wat deur die staat aan EOH toegeken is. 

Daarna het hy ’n ondersoek deur ENS Forensics laat doen en daar is bevind ’n klein groepie werknemers het glo tenderprosesse omseil en onregmatig subkontrakteurs aangestel.

Die kommissie bedank Van Coller en die direksie van die maatskappy oor hul benadering.

Jehan Mackay, EOH se voormalige hoof met betrekking tot staatskontrakte, het Zizi Kodwa, huidige adjunkminister van staatsveiligheid, na bewering probeer manipuleer. 

In daardie stadium was Kodwa nie regstreeks betrokke by die regering om tenderprosesse te kon manipuleer nie.

Van Coller het getuig die vorige bestuur van EOH het mense met politieke verbintenisse gebruik as tussengangers om kontrakte te verkry. Dit was voordat hy aangestel is.

Hy het ook getuig oor skenkings aan die ANC en ANC-amptenare, asook betalings vir uitgawes van die ANC deur tussengangers of subkontrakteurs.

Dit sluit in ’n betaling van R582 100 aan die ANC in die Groter-Johannesburg-streek; ook R20 527 aan die Sandton-konferensiesentrum namens die ANC; ’n verdere betaling van R70 000 aan die ANC op 22 Augustus 2014; ’n skenking van R151 000 op 1 November 2013; ’n skenking van R2 miljoen op 13 Desember 2013 en ’n skenking van R3 miljoen op 16 April 2014; en ’n betaling van R1,5 miljoen aan die Groter-Johannesburg-ANC-tak. 

EOH-entiteite het R1,68 miljoen betaal aan Kodwa. Dit was volgens Kodwa ’n lening.

Kodwa het getuig sowat R1,7 miljoen is aan hom betaal toe hy geldelike probleme gehad het, maar dit was nie vir enige gunste van sy kant af nie.

Dit is duidelik dat Mackay probeer het om invloed te verkry deur die “lenings” aan Kodwa en om aan hom luukse akkommodasie te verskaf, het Zondo bevind.

Hoewel daar geen bewyse voor die kommissie was van onreëlmatighede wat deur Kodwa gepleeg is nie, moet dit uitgewys word dat die kommissie weens te min tyd nie ’n ondersoek kon doen oor wat Kodwa gedoen of nie gedoen het nie.

ZONDO SE BEVINDINGS

Die kommissie het gehoor Alexkor het die waarde van die diamante wat nog onder sediment in die see was grootliks onderbeklemtoon volgens Gavin Craythorne, ’n kontrakteur wat jare vir Alexkor diamante in die see ontgin het.

Craythorne het getuig Bagus het in ’n parlementêre voorlegging aanbeveel dat dit die beste vir die inwoners van Namakwaland en die Richtersveld sou wees as die diamantmaatskappye Trans Hex en De Beers die aandeel van Alexkor in die diamantbedryf uitkoop.

Nadat Malusi Gigaba in 2010 deur oudpres. Jacob Zuma as minister van openbare ondernemings aangestel is, is ’n plan glo geformuleer om Alexkor se kernfokus te verskuif van diamante na die myn van steenkool in Mpumalanga, wat glo deel was van die Guptas se planne om steenkool aan Eskom te verskaf.

ZONDO SE BEVINDINGS

Wat dié tenderskandaal betref, fokus Zondo veral op die sakeman Edwin Sodi, wat in getuienis voor die Zondo-kommissie betrek is by die Vrystaatse asbesdak-projek van R255 miljoen. 

Sodi was een van twee sakevennote wat die projek aan die Vrystaatse regering voorgestel het.

Sodi se vennoot, Ignatius “Igo” Mpambani, is in Junie 2017 helder oordag doodgeskiet waar hy in sy Bentley van sowat R3 miljoen in Sandton gesit het. Daar is R1 miljoen kontant in sy motor gekry.

Sodi en Mpambani se name is genoem in getuienis voor die Zondo-kommissie deur Mxolisi Dukwana, voormalige LUR vir ekonomiese ontwikkeling in die Vrystaat.

Dukwana het getuig Sodi se maatskappy, Blackhead Consulting, en Mpambani se maatskappy, Diamond Hill Trading 71, het ’n vennootskap gevorm en die kontrak van die Vrystaatse regering gekry sonder dat daar ’n oop tenderproses was.

Die kontrak was om ou asbesdakke, wat nog deel is van huise wat voor 1994 gebou is, te tel en ’n verslag daaroor te skryf.

Die twee vennote het die werk uitgekontrakteer aan Mastertrade 232, wat weer die werk uitgekontrakteer het aan die ORI Group.

Dukwana het getuig daar was ’n lys van betalings wat Mpambani glo gemaak het met voorletters en verwysings na amptenare wat omkoopgeld sou ontvang. Daarin is voorletters soos “AM” en “OM” asook name soos Steve en Martin en dan bedrae agter hul name: R10 miljoen aan “AM” en R1 miljoen aan “OM”.

Dukwana het in sy getuienis na Ace Magashule, voormalige Vrystaatse premier, verwys en gesê sy betrokkenheid by die asbesdak-oudit en die “kaping van R255 miljoen” wys hy is nie geskik vir sy amp in die ANC nie. Magashule was in daardie stadium die sekretaris-generaal van die ANC.

Dukwana het getuig die kaping van die asbesdak-projek is deur Magashule georganiseer en deur sy kantoor uitgevoer en dat dit niks anders as geldwassery was nie.

ZONDO SE BEVINDINGS

Hy bevind Mosebenzi Zwane, gewese LUR vir menslike nedersettings in die Vrystaat, het totaal misluk om leierskap te wys met dié projek en Ace Magashule moes as premier seker gemaak het dat daar nagevolge vir Zwane daaroor is.

Magashule het Zwane egter bloot na ’n ander portefeulje geskuif. Hy moes hom nie eens toegelaat het om as LUR aan te bly nie.

Boonop het die departement waarheen Zwane verskuif is, die Vrystaatse landboudepartement, bygedra daartoe dat Zwane kon voortgegaan met sy swak besluitneming. Die Estina-melkplaasdebakel het daaruit ontstaan.

Magashule moes geweet het wat in 2010 en 2011 in die departement van menslik nedersettings gebeur het, maar hy het nie opgetree nie.

Hy is toegelaat om vir twee termyne as premier van die provinsie te dien.

Dit is belangrik om op die ANC te fokus, want dit is die ANC wat Zwane aan die Vrystaat gegee het en dit is die ANC wat Magashule aan die provinsie gegee het, lui die Zondo-verslag.

Zwane is in getuienis voor die kommissie betrek by ’n plan om die nasionale tesourie in die laaste vier maande van die 2010-’11-boekjaar te bedrieg om R1 miljard vir behuisingsprojekte te bekom.

Zwane het volgens getuienis ’n lys van 106 name van kontrakteurs aan Mokoena, destydse hoof van die departement van menslike nedersettings, oorhandig om in die stelsel in te voer sodat hulle geregistreer en betaal kan word.

Zwane het glo ook druk op amptenare uitgeoefen om betalings te doen sodra die kontrakteurs hul fakture aangestuur het. 

Buiten dat daar nie ’n oop tenderproses was nie, is die kontrakteurs glo betaal sonder enige bewyse dat huise voltooi is.

Uiteindelik het sowat R500 miljoen se belastinggeld verdwyn met geen bewyse van huise wat daarvoor gebou is nie.

ZONDO SE BEVINDINGS

Dudu Myeni, voormalige voorsitter van die direksie van die Suid-Afrikaanse Lugdiens, was saam met oudpres. Jacob Zuma gewillige deelnemers aan die Guptas se plan om Eskom te kaap.

Zuma en Myeni het vrywillig deelgeneem aan die plan om Eskom-amptenare te skors en hulle het uit eie wil deelgeneem aan die Guptas se groter plan om Eskom te kaap, het Zondo bevind.

Dit het begin met die vergadering tussen Zuma en Myeni in 2015 waar gesê is Eskom moet ondersoek word en sekere uitvoerende beamptes moet geskors word.

Myeni het geweier om talle vrae in haar getuienis voor die kommissie te beantwoord oor haar latere vergadering met Nicholas Linnell, ’n regskenner wat bekend was as Myeni se “fixer”.

Sy was oneerlik in haar getuienis in ’n poging om Zuma te beskerm. Sy het aangevoer dat Zuma volgens haar niks te doene gehad het met die voorstel om Eskom te ondersoek en die uitvoerende beamptes te skors nie. 

Haar ontkenning dat Zuma betrokke was by ’n vergadering in sy ampswoning in Morningside in Durban, waarheen Zola Tsotsi, destydse voorsitter van die Eskom-direksie, ontbied is, was oneerlik en sy het probeer om Zuma te beskerm.

Sy het geweier om vrae voor die kommissie te beantwoord.

Wanneer Myeni se getuienis in ag geneem word teenoor dié van Linnell en Tsotsi, word dit verwerp deur die kommissie.

Linnell het in sy getuienis erken Myeni en Zuma se optrede dui op politieke inmenging.

Myeni kon nie verduidelik waarom die vergadering by Zuma se huis gehou is as dit niks met hom te doen gehad het nie.

Haar weergawe van wat daarna op ’n vergadering by Zuma se ampswoning in Pretoria gebeur het, is ook ’n poging om Zuma te beskerm.

Lynne Brown se houding dat sy onskuldig is, moet verwerp word. Die bewyse is duidelik dat sy deel was van die skema om Eskom te kaap.

Brown is in Mei 2014 as minister van openbare ondernemings aangestel. ’n Nuwe Eskom-direksie is in Desember 2014 aangestel.

Gegrond op die inligting wat deur die kommissie verkry is oor Brown en haar interaksie met die Guptas en hul meelopers, is daar geen twyfel nie dat sy geweet het van haar persoonlike assistent, Kim Davids, se interaksie met Salim Essa, ’n Gupta-meeloper.

Zola Tsotsi, voormalige voorsitter van die Eskom-direksie, se beëdigde verklaring aan die kommissie is aan Brown gegee waarin sy daarvan beskuldig is dat sy met die Guptas en Essa saamgesweer het om komiteelede van die Eskom-direksie aan te stel, en dat sy vir Tsotsi na haar huis genooi het waar hy haar in die geselskap van Tony Gupta en Essa aangetref het.

Volgens Tsotsi het Brown voor Gupta en Essa aan hom opdrag gegee oor hoe die direksiekomitees saamgestel moet word.

’n Kenmerk van Brown se getuienis is haar geneigdheid om aan te voer dat sy nie bepaalde feite kan onthou nie en dat sekere besluite deur amptenare in haar departement geneem is. Dit word deur die kommissie verwerp.

Zondo sê Brown het nie ontken dat sy gesprekke met Essa gehad het nie. Daar is geen verduideliking daarvoor dat Brown agt keer met Essa selfoongesprekke gehad het in die tydperk toe die Guptas hul plan om Eskom te kaap in plek gestel het nie.

Zondo verwerp Brown se getuienis dat sy niks van die gesprekke kan onthou nie en sê sy het ’n doelbewuste leuen daaroor vertel. 

Die enigste moontlike verduideliking is dat sy doelgerig deelgeneem het aan die Guptas se planne om Denel en Eskom te kaap.

Uitvoerende beamptes van Eskom het hul posisies van mag gebruik ten gunste van die maatskappy Trillian.

Brian Molefe, eers uitvoerende hoof van Transnet en wat na Eskom gesekondeer is, asook Singh en Koko het al drie op verskeie maniere baat gevind by die Guptas en die Gupta-meeloper Salim Essa.

Molefe en Singh was deel van die Eskom-direksie se besluitneming en is verantwoordelik vir verskeie onreëlmatighede wat deur die Eskom-direksie gepleeg is.

Zondo sê dit is baie duidelik dat oudminister Mosebenzi Zwane as minister van minerale hulpbronne aangestel is weens sy verbintenis met die Guptas.