Op die oog af is die Karoo dor en verlate. Maar as jy diep genoeg delf, sal jy prag en praal in oorvloed ontgin – om nie eens van die Karoobewoners en hul onvergeetlike stories te praat nie. Daar is oral stories van verandering! En die wetenskap van verandering bevestig wat ons nog altyd geglo het – dat dit moontlik is om verandering in ons lewens te koester en te verwelkom. En dat ons almal beter daarmee kan vaar. Ons almal by BrightRock is lief vir verandering. Ons koester en verwelkom dit. Ons word aangegryp deur die mens se unieke vermoë om by verandering aan te pas, nes ons pasgemaakte lewensversekering ontwerp is om te verander soos jou lewe verander. Dít is hoekom ons filosofie gewortel is in die oortuiging dat almal daartoe in staat is om by verandering baat te vind.
#LoveChange
Vir meer stories oor verandering, besoek www.changeexchange.co.za
Wanneer ’n mens aan die Karoo dink, dink jy aan lamstjops, Victoriaanse huise, rotsagtige bergriwwe, stofpaaie en donkiekarre. En dan is daar altyd die ou, afgeleefde windpomp wat alles bymekaarhou.
Storie en foto's deur Chris Marais
Carnarvon is ’n klein Noord-Kaapse dorp in die kontrei van korbeelhuise en swartgesig-dorperskape. En dan is daar natuurlik die alomteenwoordige windpomp wat bo elke horison uittroon. Dié legendariese kontrepsies ontgin broodnodige water en is ’n baken van die ewigdurendheid van die Karoo.
Sonsondergang in die Hardemans Karoo – met die skadubeeld van ’n windpomp wat die landskap bymekaarbring.
Eens op ’n tyd was woerende Climax-windpompe ’n algemene gesig in elke agterplaas op Carnarvon. Maar deesdae is baie van dié Climaxe uitmekaargehaal om plek te maak vir munisipale water of pompe wat deur sonkrag aangedryf word. Die munisipale water kom natuurlik steeds uit dieselfde ondergrondse bronne.
Oom Leon Swanepoel, die ‘Waterdokter’ van die Karoo.
Behalwe vir die legendariese Blikkieskroeg in die middedorp van Carnarvon, is Swanepoel Windpomp & Algemene Hersteldienste een van die bekendste bakens op die dorp. Dit word besit en bestuur deur die “Waterdokter” van die Karoo, Oom Leon Swanepoel.
Die Climax-dissipel
Oom Leon bedryf al sedert 1981 sy werkswinkel, en in sy loopbaan het hy aan elke soort windpomp gewerk wat al in ons land water getrek het. Oom Leon se bedrywighede strek van Carnarvon en Brandvlei tot Vanwyksvlei, en hy is selfs doenig in Calvinia, Victoria-Wes, Vosburg en Graaff-Reinet. Sy gunstelingmasjien bly die Climax omdat dit volgens hom duursaam en betroubaar is. Hy het wel respek vir alle windpompfabrikate en hul geite.
’n Bedrywige atmosfeer heers by Leon Swanepoel Windpomp & Algemene Hersteldienste.
Elke stukkie gereedskap het sy plek in dié werkwinkel.
Die oudste windpomp wat Oom Leon al reggemaak het, was ’n Defiance Butler Oilomatic, wat steeds aan’t woer is in ’n agterplaas om die draai van sy werkswinkel. Dáái Oilomatic pomp al vir meer as 70 jaar, spog Oom Leon.
Die werkswinkel van Swanepoel Windpomp & Algemene Hersteldienste is natuurlik deurtrek van die windpomponderdele. Elke boks het ’n etiket vir verskillende soorte pale en kleppe. As ’n mens so na al die ratte, koppe en lemme kyk, kan jy dit as geordende chaos beskryf. Soms is onderdele skaars, maar ’n boer maak ’n plan – Oom Leon of een van sy werkers wéét hoe om ’n ding van meet af te prakseer.
Die Climax-windpomp is steeds die gewildste windpompfabrikaat in die Karoo.
Sonsondergang in die Hardemans Karoo – met die skadubeeld van ’n windpomp wat die landskap bymekaarbring.
Sonsondergang in die Hardemans Karoo – met die skadubeeld van ’n windpomp wat die landskap bymekaarbring.
Oom Leon Swanepoel, die ‘Waterdokter’ van die Karoo.
Oom Leon Swanepoel, die ‘Waterdokter’ van die Karoo.
Die Climax-windpomp is steeds die gewildste windpompfabrikaat in die Karoo.
Die Climax-windpomp is steeds die gewildste windpompfabrikaat in die Karoo.
’n Bedrywige atmosfeer heers by Leon Swanepoel Windpomp & Algemene Hersteldienste.
’n Bedrywige atmosfeer heers by Leon Swanepoel Windpomp & Algemene Hersteldienste.
Elke stukkie gereedskap het sy plek in dié werkwinkel.
Elke stukkie gereedskap het sy plek in dié werkwinkel.
As die telefoon lui, moet jy weet daar is êrens ’n windpompnoodgeval op ’n plaas.
“As ’n windpomp drink-, was- en spoelwater aan ’n huis verskaf en skielik deur ’n stofstorm uitmekaargeruk word, dan is dit ’n ernstige storie. En as jou vee sonder drinkwater sit en al hoe dorser begin raak … Wat is mens veronderstel om te doen? Dan word dit my probleem.”
’n Boer tydens die inspeksie van ’n Noord-Kaapse windpomp.
’n Boer tydens die inspeksie van ’n Noord-Kaapse windpomp.
Daar’s niks wat Oom Leon nóg nie met ’n windpomp uitgerig het nie. Hy vervoer hulle op sy klein Mazda-bakkie en slaan hulle op. Hy maak hulle reg. Haal hulle uitmekaar. Hy het koppe aanmekaargelas nadat stofstorms hulle van hul torings afgespin het. En hy het al selfs byeneste uit boorgate verwyder.
Daar’s niks so lekker soos om diere te sien wat eindelik weer water kan drink nie, sê hy. En niks so aaklig soos wanneer ’n pompsilinder in ’n boorgat val nie. Dis ’n ingewikkelde storie om dit blindelings vanuit ’n diepte van 50 meter te probeer trek.
“Jy sal vir ’n hele dag sukkel.”
As Leon Swanepoel so tussen die windpompe in die veld staan, raak hy filosofies. Dis dán wanneer hy sy gedagtes in die notaboek in sy sak begin neerpen.
“Water is die siel van álles. Ons is niks daarsonder nie,” sê hy. “En die windpomp is die siel van die Karoo.”
Die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse windpomp
Toe die eerste boere hulle in die dorre binneland begin vestig het, het hulle putte vir water gegrawe. Hulle het aanvanklik die water met emmers opgehys en later die bakkiespomp prakseer wat hoofsaaklik deur donkies aangedryf is.
Elke dier is ’n juk opgelê en moes ’n sirkel loop om die water met ’n draaiende wiel van emmers uit die grond te lig. Die water sou dan in ’n voor of kanaal getap word. Daar’s selfs ’n standbeeld in Upington wat die belangrikheid van die donkie en die bakkiespomp in die aanvanklike bestaan van die bewoners van die Kalahari gedenk.
En tóé kom die windpomp, wat alles verander het. Dit het Karoo- en Kalaharibewoners daartoe in staat gestel om meer vee aan te hou en die vrugbare grond te bewerk.
Die Karoo verskaf deesdae ’n derde van Suid-Afrika se vleis, ’n kwart van ons wol, ál ons sybokhaar en ’n interessante verskeidenheid grondgewasse – van okkerneute en olywe tot granate.
Die era van staalwindpompe soos ons hul vandag ken, het in die vroeë 1890’s aangebreek. Dít was toe die legendariese Aermotor in grootmaat uit Amerika ingevoer is. Die Aermotor se treffende reklameslagspreuk was destyds op almal se lippe:
“Wherever you go, you see them. Whenever you see them, they go.”
Kalahari-goud
Elke Karooboer sal ’n ander windpompstorie hê wat hy jou in kleur en geur sal vertel. Baie sal weier om by ’n windpomp op te klouter – dis bloot te gevaarlik. Dis juis dié boere wat nie sal huiwer om op Leon Swanepoel se nommer te druk nie.
En as jy verder noord reis en met ’n Kalahariboer gesels, sal jy waarskynlik nog méér kleurvolle stories hoor.
En wanneer die wind waai, klink dit soos ’n vliegtuig wat opstyg, onthou Dirk van Rensburg.
En wanneer die wind waai, klink dit soos ’n vliegtuig wat opstyg, onthou Dirk van Rensburg.
Daar is min dinge wat ’n Karooboer so gelukkig maak soos ’n funksionerende windpomp met ’n vol plaasdam.
Daar is min dinge wat ’n Karooboer so gelukkig maak soos ’n funksionerende windpomp met ’n vol plaasdam.
’n Grondpad, ’n windpomp en berge op die horison – die Lootsbergvallei naby Nieu-Bethesda.
’n Grondpad, ’n windpomp en berge op die horison – die Lootsbergvallei naby Nieu-Bethesda.
Die indrukwekkende windpomp op Boomskraap lyk selfs van ver af imposant.
Die indrukwekkende windpomp op Boomskraap lyk selfs van ver af imposant.
Veë kom om verskeie waterpunte in die Karoo Hartland bymekaar.
Veë kom om verskeie waterpunte in die Karoo Hartland bymekaar.
Jong stadsbewoners stroom na die klein Oos-Kaapse Karoodistrik van Steytlerville – sewe jaar lange droogte ten spyt.
Storie en foto’s deur Julienne du Toit en Chris Marais
As jy die nuus volg, sal dit maklik wees om te glo dat géén regdenkende mens Steytlerville sou wou aandoen nie. Want toe die landwye droogte vroeër vanjaar gedeeltelik gebreek is, was dit amper asof die seisoenale reëns wye draaie om Steytlerville gedans het. Maar as jy eers die nuus en syfers opsyskuif en in jou kar klim om Steytlerville toe te ry, sal ’n ander storie jou opval.
Die hoofstraat is so wyd soos genade. Jy sal sonder moeite met ’n 16-os-ossewa ’n U-draai kan maak. Of selfs met ’n 1993 Toyota Conquest. Sónder kragstuur. (Maar moet asseblief net nie die middelman se pragtige bougainvillea beskadig nie.) Die Karoohuisies in die hoofstraat is almal nuut oorgeverf, en die lug is klokhelder. Die berge toring in die Suide uit, met die pragtige Cockscomb-piek wat bo alles kop uitsteek.
Jy sal ook nie ’n krieseltjie rommel in Steytlerville se strate sien nie. En as jou oë verder deur die hoofstraat dwaal, sal jy ’n ander wêreldeerste opmerk: ’n ry maste waarop hordes familiewapens van die mense van Steytlerville vertoon word.
Op die oog af lyk die een familiewapen soos die ander: Elemente soos wapenskilde, leeus, swaarde, fleurs de lis en Latynse leuses uit toentertydse Europese familiewapens. Maar dán is daar ook wapens wat ’n Mzansi-Karoo-element bevat.
Hiér ’n laggende angorabok. Dáár ’n Xhosa-spies. Hiér ’n donkie en dáár ’n rugbybal. En dan ook skaapskêre, verskillende interpretasies van die bitter aalwyn (Aloe ferox), oorlogsbyle, melkkoeie, kookpotte, koedoehorings en - natuurlik - die windpomp. Dan is daar ook van die plaaslike familiewapens waarin wit, swart en bruin in ’n vriendskaplike gebaar hande vashou.
Die familiewapens in die hoofstraat is die geesteskind van die Linda Henderson. Op die platteland moet ’n mens verskillende hoede kan dra, en Linda is die toonbeeld hiervan: Sy is deeltyds sjef, deeltyds joernalis en deeltyds eiendomsagent.
Linda Henderson en haar bakvennoot, Riana van der Westhuizen.
“Dis die mense van Steytlerville wat die dorp so besonders maak – almal interessant en gulhartig. En dis die mense wat jou ’n dorp gee.”
Rikus Bezuidenhout versorg die bougainvilleas.
Linda het met lede van die publisiteitskomitee koppe bymekaargesit om die hoofstraat met familiewapens te versier. Dat die meerderheid van die gemeenskap nie eens formele familiewapens had nie, het nie vir Linda en die komitee afgeskrik nie. Hulle het die hulp van die departement antropologie by die Grahamstadse Albany Museum ingeroep om navorsing oor elk van die families te doen. Die publisiteitskomitee het ook ’n staatstoelae gekry om die honderde familiewapens op viniel en Chromadek te laat druk.
“Elke familiegeskiedenis is ’n vreugde. Mense sou ons meer oor hul voorvaders vertel, wat hulle gedoen het en wat vir hulle belangrik was. Hulle het ook voorgestel hoe dié dinge geïllustreer kan word. Dis hoekom jy dinge soos tolletjies katoengare, bakskottels, skaapskêre, doelpale en rugbyballe sal sien. “Een ou se pa het jare lank die winkel besit. Ek het gevra hoe ’n mens dit sou uitbeeld. Hulle het gesê dis maklik: Gebruik net ’n winkeltrollie.”
Van links: Solly en Abraham Matabata, Freek en Nella Mapoe, Helen Kirkman (nee Middleton), Linda Henderson, James Kirkman en Danie Bezuidenhout. Hul familiewapens pryk in Steytlerville se hoofstraat.
Linda Henderson en haar bakvennoot, Riana van der Westhuizen.
Linda Henderson en haar bakvennoot, Riana van der Westhuizen.
Rikus Bezuidenhout versorg die bougainvilleas.
Rikus Bezuidenhout versorg die bougainvilleas.
Van links: Solly en Abraham Matabata, Freek en Nella Mapoe, Helen Kirkman (nee Middleton), Linda Henderson, James Kirkman en Danie Bezuidenhout. Hul familiewapens pryk in Steytlerville se hoofstraat.
Van links: Solly en Abraham Matabata, Freek en Nella Mapoe, Helen Kirkman (nee Middleton), Linda Henderson, James Kirkman en Danie Bezuidenhout. Hul familiewapens pryk in Steytlerville se hoofstraat.
Die NG Moederkerk in Steytlerville is een van die klassieke kerkgeboue in die Karoo.
Die NG Moederkerk in Steytlerville is een van die klassieke kerkgeboue in die Karoo.
Selfs die begraafplaas word skoongemaak.
Selfs die begraafplaas word skoongemaak.
Zurika Jafta is een van die 12 kunshandwerkers by Charming Shoes.
Zurika Jafta is een van die 12 kunshandwerkers by Charming Shoes.
Lizzy Snoek is baie gewild onder plaaslike en buitelandse toeriste.
Lizzy Snoek is baie gewild onder plaaslike en buitelandse toeriste.
Steytlerville, op die drumpel van die Baviaanskloof en die Karoo, is lánk reeds ’n gewilde stopplek vir langafstand-motorfietsryers/fietsryers.
Steytlerville, op die drumpel van die Baviaanskloof en die Karoo, is lánk reeds ’n gewilde stopplek vir langafstand-motorfietsryers/fietsryers.
'n Nuwe Steytlerville-lekkerny: roosterkoek gevul met kaas, speserye en ’n geheime bestanddeel.
'n Nuwe Steytlerville-lekkerny: roosterkoek gevul met kaas, speserye en ’n geheime bestanddeel.
Jacques Rabie en Mark Hinds bring teatrale flair na Steytlerville.
Jacques Rabie en Mark Hinds bring teatrale flair na Steytlerville.
Die vertoonkamer van die Pegasus-motormuseum in die hoofstraat.
Die vertoonkamer van die Pegasus-motormuseum in die hoofstraat.
Angorabokke by ’n trog, met die Cockscomb-piek in die agtergrond.
Angorabokke by ’n trog, met die Cockscomb-piek in die agtergrond.
Die boere Rikus Bezuidenhout en Pieter Knoesen kuier terwyl voerbale wat deur Gift of the Givers geskenk is – op Rikus se sleepwa gelaai word.
Die boere Rikus Bezuidenhout en Pieter Knoesen kuier terwyl voerbale wat deur Gift of the Givers geskenk is – op Rikus se sleepwa gelaai word.
Dié klein dorpie, wat met sy een been in die Klein Karoo, en die ander in die Groot Karoo staan, spog met kuns van alle vorme, van keurige kookkuns tot die fynste kalligrafie.
Storie en foto's Chris Marais en Julienne du Toit
’n Skrywer van die The New York Times het eens op ’n tyd Prins Albert perfek opgesom deur te sê die eerste kennismaking met dié dorpie is soos om die Smaragstad (Emerald City) te sien ná ’n lang reis op die Yellow Brick Road.
Prins Albert word gereeld beskryf as die “Franschhoek van die Karoo” en is ’n trekpleister vir buitelanders, belese Kapenaars en ryk afgetredenes van oor Suid-Afrika. Maar dis die teenwoordigheid van die sowat 30 lede van die Prince Albert Open Studios-roete wat veral waarde tot die dorp voeg. Terwyl die res van die land se eiendomsmark sukkel om kop bo water te hou, laat dié kunstenaarsgemeenskap se opgeknapte ateljees en huise die dorp se eiendomspryse die hoogte inskiet.
Die konsep vir Open Studios is deur die drukkunstenaar Joshua Miles en sy vrou, Angela, uit die Overberg na Prins Albert gebring. Kunstenaars van die dorp swaai elke Januarie en Junie hul deure oop sodat besoekers hul van nader kan leer ken. Besoekers kan meer oor hul skeppende proses sien en – hopelik – met ’n kunswerk of ses huis toe gaan.
Dié vorm van samewerking tussen kunstenaars in die platteland word reg oor die wêreld as standaardpraktyk toegepas om hul voortbestaan te verseker. Om te oorleef, moet hulle kragte saamsnoer om hul werk te bemark.
Goeie vibes
Die botaniese kunstenaar Sally Arnold sê die ligging van die dorp – beskut en halfpad berg-op met water wat in die vallei inloop – gee Prins Albert goeie feng shui.
Nadat Sally haar kinderjare in die Suid-Afrikaanse platteland deurgebring het, het sy oorsee gaan woon. Sy was dekades lank in Rome, Luxemburg en München, en het teruggekeer met ’n nuutgevonde persepsie van wat dit behels om ’n kunstenaarsdorp op die been te bring.
“Ek onthou ek het so 15 jaar gelede ’n artikel in die Financial Times raakgelees, wat verduidelik hoe kunstenaars se teenwoordigheid op ’n dorp die eiendomspryse laat styg. Ek het reeds jare gelede die potensiaal van die Karoo raakgesien.”
Sally werk in fyn detail, hoofsaaklik met waterverf en potlood. Sy put veral inspirasie uit Karooplante en hul fassinerende vorms.
Prins Albert tydens sonsopkoms – ’n dromerige Karoodorp.
Prins Albert tydens sonsopkoms – ’n dromerige Karoodorp.
’n Straat in Prins Albert wat deurtrek is met pragtige bougainvillea.
’n Straat in Prins Albert wat deurtrek is met pragtige bougainvillea.
Pat Hyland en sy vrou, Judith, het twee jaar gelede KwaZulu-Natal vir Prins Albert verruil. Hulle word ál meer deur hul nuwe tuisdorp bekoor.
Pat maak baie dinge, maar is veral bekend vir sy buitengewone lampe. Hy sal byvoorbeeld die eksoskelet van ’n koperkraan in ’n lamp omskep wat jy aan- en afskakel deur die kraan oop en toe te draai. Dis steampunk uit die boonste rakke.
Pat Hyland sluit ou Land Rover-onderdele in sy lampkuns in.
Pat Hyland sluit ou Land Rover-onderdele in sy lampkuns in.
Pat se Karooreeks is ook gewild – hy maak ’n verskeidenheid items uit ’n kombinasie van emaljebekers, bakke, borde, paraffienlampe en Weltevreden-inlêflesse. Sy lampe uit Land Rover onderdele vind ook groot aanklank.
Die Skattejagter
Di van der Riet Steyn het sowat 20 jaar gelede besluit om die fokus van haar kuns te verskuif na juweliersware wat uit silwer en skerwe blou porselein gemaak word. Prins Albert is al oor die 250 jaar oud, en dit beteken ’n mens kan ’n magdom ou porseleinskerwe in en om die dorp ontgin.
Di van der Riet Steyn en die alchemie van porselein en silwer.
Di van der Riet Steyn en die alchemie van porselein en silwer.
''Deesdae stuur vriende ook vir my stukkies porselein wat hulle tydens hul reise optel'', vertel sy.
Omdat porselein sowel as silwer sag is, smelt dit goed saam. Di bied individuele werkwinkels aan waar sy haar studente leer juweliersware maak met silwer wat swaar, buigbaar, helderwit en blink is.
Die ander Di
Di Smith het twee jaar gelede ’n suksesvolle sakeloopbaan in Kaapstad vir ’n kunstenaarsbestaan in Prins Albert verruil. Sy sê sy het meer vriende op dié dorp gemaak as wat sy ooit in die Moederstad gehad het.
“Ek doen gewoonlik vyf tot ses dinge tegelykertyd, en ek werk agt uur per dag aan my kuns. Ek hou daarvan om teenwoordig in my lewe te wees. Nuuskierigheid hou my aan die gang.”
Terwyl die verf van ’n nuwe kunswerk besig is om droog te word, sal sy byvoorbeeld begin werk aan ’n konseptuele stuk wat uit origami en naaldwerk saamgevleg word, en dan ook verder werk aan ’n holderstebolder beeldhouwerk van ’n vlieër wat ’n seun vlieg (nie andersom nie).
Kashief Booley is die ystersmit van Prins Albert, en alles van hom kom uit die oude doos. Kashief is meestal besig met die een of ander stuk metaalkuns. Sy werk is veelsydig en sal byvoorbeeld wissel van ’n pragtige stel handgemaakte hake tot deurkloppers, hekke, trapleunings, tafels, stoele en ander dekor-items.
Hy vertel: "Ek gaan na 'n ander plek toe wanneer daai smee aan die brand is." Dis 'n plek waar antieke vakmanskap en hedendaagse kreatiwiteit paaie kruis om saam iets besonders te skep.
Van die kleiner Booley werke uit sy Striking Metal-smidswinkel.
Van die kleiner Booley werke uit sy Striking Metal-smidswinkel.
El Gecko
Die skrywer-kunstenaar en fotograaf Sue Hoppe van Port Elizabeth het onlangs saam met haar man, Max, Prins Albert toe verhuis.
Deel van die Hoppe-aanbod is Sue se ateljee, wat as El Gecko bekendstaan en deel van ’n groter onderneming vorm. Die ateljee is ’n ou waenhuis.
Sue Hoppe, kunstenaar en bemarker van die Prince Albert Open Studios projek.
Sue Hoppe, kunstenaar en bemarker van die Prince Albert Open Studios projek.
Sue en Max het vóór Prins Albert heelwat tyd in die Karoo deurgebring om hul boeke, The Climax Collection en Travels (Troubles) with Koos te skryf. Ná die publikasie van die boeke is ’n verskeidenheid titels deur El Gecko uitgegee.
Die Kalligraaf
''Deesdae stuur vriende ook vir my stukkies porselein wat hulle tydens hul reise optel'', vertel sy.
“Dit vertolk klank en strek baie verder as blote leesbaarheid en begrip. Dis die skrif van die hart. Jy dink visueel, maar interpreteer wat jy hoor in die (skryf)hale.”
Die plaas is deurtrek van die kuns. Die gesinshuis is vol voorbeelde van Heleen se pragtige kalligrafie, en duskant die huis is daar ’n populierwoud met verskeie land- en skryfkuns op stene. Dan is daar ook ’n doolhof en Die Letterhuis, ’n galery waar gaste kan tuisgaan.
Heleen de Haas - kalligraaf van formaat.
Heleen de Haas - kalligraaf van formaat.
Messe en vryheidsvegters
As voormalige kunsjoernalis uit Kaapstad bring Cobus van Bosch ’n besonderse flair en teenwoordigheid na sy skilderye. Hy put inspirasie uit ’n skatkis visuele, historiese materiaal wat hy uit die Kaapse Argiewe bekom.
Cobus is ook ’n mesmaker van formaat. In sy netjiese werkkamer sal jy ’n verskeidenheid skaapskêre sien wat binnekort in ’n nuwe stel messe omskep sal word.
Die Stigter
Joshua Miles is die skepper van gesogte linosnee- en houtdruk-kunswerke. Hy maak hulle deur direk op linoleum of hout te verf in ’n proses wat as blokdrukwerk bekendstaan. Dit word dan in beperkte reekse uitgestal en verkoop.
“’n Mens kan maklik droogmaak,” sê hy. “Picasso het dit ‘selfmoord-drukwerk’ genoem.”
Joshua en sy vrou, Angela, het die Open Studios-konsep op Baardskeerdersbos van stapel gestuur voor hulle dit na Prins Albert gebring het.
“Ek is altyd op soek na eienskappe van lig wat emosie wek. Die helder, ligte tone van Skotland en die Karoo, die gloeiende landskappe – dís my grootste inspirasie,” sê Joshua.
Die kuns van kindwees
Die POP (Path to Prosperity)-sentrum is in Prins Albert se Noordeinde. Projek-koördineerder Naaim Briesies is ook ’n kletsrymer wat onder die pseudoniem Gellyblik sy ding doen.
“’n Gellyblik is wat ons ’n klein vuur in ’n blik noem,” lag hy.
As deel van die Prins Albert Gemeenskapstrust (Pact), het vrywilligers tydens die aanvanklike covid-19-inperking honderde kinders van die Noordeinde kos gegee. Pact word deur die groter Prins Albert gemeenskap, plaaslike boere en weldoeners van heinde en verre ondersteun.
Die POP is ’n plek van kuns. Wêreldbekende straatkunstenaar Falko One het die sentrum met vrolike murale versier. Baie van dié kunswerke beeld Falko se kenmerkende, kleurryke olifante uit.
“Dis ’n kreatiewe ruimte waar kinders kan ontspan en in veiligheid speel,” sê Naaim.
En hoewel hy na die kinders van die POP-sentrum verwys, kan hy netsowel van die hele Prins Albert-kontrei praat. Die woekerende, Smaragstad van die droë Karoo.
Marieke Prinsloo-Rowe
Marieke Prinsloo-Rowe
Niaam Briesies en van die kinders wat ná skool in die POP-sentrum ’n tuiste vind.
Niaam Briesies en van die kinders wat ná skool in die POP-sentrum ’n tuiste vind.
Di van der Riet Steyn.
Di van der Riet Steyn.
Die kinders van die POP-sentrum dra getrou hul maskers wanneer hulle middagklasse bywoon.
Die kinders van die POP-sentrum dra getrou hul maskers wanneer hulle middagklasse bywoon.
Straatkunstenaar Falko One het met sy muurskilderye van kleurryke olifante die POP-sentrum in ’n vrolike, helder ruimte omskep.
Straatkunstenaar Falko One het met sy muurskilderye van kleurryke olifante die POP-sentrum in ’n vrolike, helder ruimte omskep.
Botaniese kunstenaar Sally Arnold.
Botaniese kunstenaar Sally Arnold.
Prins Albert se Swartberg-hotel – een van die dorp se bakens.
Prins Albert se Swartberg-hotel – een van die dorp se bakens.
Ontmoet die paartjies wat saam die uitdagings van die Karoo baasraak en in die afsondering van die klein en misterieuse Nieu-Bethesda floreer.
Storie en foto's Chris Marais
Diep in die voue van die Sneeubergreeks sal jy ’n versteekte wegkruipplek aantref – Nieu-Bethesda. Die meeste aksie wat jy hier sal sien, is skietende bottelkurke tydens middagete. Die pas is so stadig soos die donkies in die strate van ’n Griekse eiland waarvan jy in g’n reisgids sal lees nie.
Nieu-Bethesda het sy meer onlangse roem te danke aan die dramaturg Athol Fugard se The Road to Mecca, wat die storie van Helen Martins en haar Uilhuis op die planke en die silwerskerm gebring het.
“Die mense kom vir die Uilhuis, maar bly vir ’n bier,” vertel iemand in die plaaslike brouery.
Daar is uiteenlopende reaksies op die glasbeelde van die Uilhuis – en die tragiese verhaal van Helen – maar die Uilhuis bly die toonbeeld van buitestanderkuns (outsider art) in die Karoo.
En hoewel enkellopendes in die eensaamheid van die Karoo floreer, blyk dit tóg ’n geval van ‘twee is beter as een’ te wees as ’n mens na die paartjies kyk wat hulself in Nieu-Bethesda vestig.
Ian en Katrin Allemann van die Outsiders Backpackers in Nieu-Bethesda.
Ian en Katrin Allemann van die Outsiders Backpackers in Nieu-Bethesda.
Ian Allemann en sy bekende straatpotjie.
Ian Allemann en sy bekende straatpotjie.
Martin en Charmaine in een van hul ateljees.
Martin en Charmaine in een van hul ateljees.
Ian en Katrin Allemann
Ian en Katrin Allemann word al lánk as locals op die dorp beskou. Die fondamente van hul verhouding is tydens hul reise gebou – en hulle het die aarde plat gereis. Ian was byvoorbeeld in ’n stadium ’n Antarktiese weerman en veearts, en het Katrin ontmoet terwyl hy besig was om met sy rugsak deur Noorweë te trek.
Hulle het baie jare lank ’n suksesvolle restaurant op die dorp bestuur, en staan steeds aan die hoof van ’n backpackers en ’n string selfsorghuise.
Katrin hanteer die algemene administrasie, en Ian staan aan die hoof van die kombuis. Hulle is ’n gedugte span wat ook toerisme na die Karoo Hartland bevorder. Dié streek dek ’n roete wat deur 14 dorpe in die Oos-Kaapse binneland strek.
As hulle enige nuwe nuwelinge op die dorp ’n wenk of twee kan gee, is dit “om bewus te wees van die skindertonge, en dan te leer om dit te ignoreer – hoe kleiner die dorp, hoe meer word daar geskinder”.
Charmaine en Martin Haines
Charmaine en Martin is meestal besig met keramiekwerk van uitvoergehalte. Maar dis nie net op die werkfront waar hulle sukses behaal nie – hulle boer vooruit as lewensmaats.
“Ons bons konstant idees van mekaar af, en dis hoe dinge met ons ontwikkel,” vertel hulle.
Die Haines’e het eers in Port Elizabeth gewoon, waar hulle ’n galery besit het. Tóé ontdek hulle Nieu-Bethesda, en kort voor lank was dit hul nuwe tuiste.
In sy prulle jeug was Martin ’n branderplankryer en paalspringer. Deesdae is hy veral bekend vir sy suksesvolle reeks hase, wat hy uit keramiek skep.
Hy is ook vlymskerp. As ’n mens hom sou vra of hy ’n pottebakker of beeldhouer is, sal hy sê:
“Jy kan my enigiets noem – solank dit net nie te vroeg in die môre is nie.”
Jy sal die Waenhuis op die hoek van Hudson- en Martinstraat kry. Dis ’n ouderwetse kombinasie van kroeg, restaurant, gastehuis, stoep, agterplaas en kantoor.
Jacques Muller en Justin Duckitt het deur die jare een van dáái plekke gebou wat die Karoo so besonders maak.
Die paar het in 2019 roem verwerf toe hulle in ’n DDS-televisieprogram verskyn het. 1, 2, 3 Fixit was elke Donderdag op VIA uitgesaai, en inwoners van Nieu-Bethesda het met elke uitsending by die tennisklub bymekaargekom om daarna te kyk.
Jacques hanteer gewoonlik die dekor en stilering, en Justin is die bouer van die twee. Die Waenhuis het danksy dié wenkombinasie ’n instelling op die dorp geword.
Een van Justin se versteekte talente is loodgieterwerk. Hy is veral in aanvraag wanneer die winter op sy koudste is en die dorp se waterpype vries.
Die Waenhuis-gastehuisie – aards en klassiek.
Die Waenhuis-gastehuisie – aards en klassiek.
“As dit ’n koue nag is, weet ek sommer die mense sal voor elfuur die oggend begin bel,” vertel hy. “Die pype begin ontvries en die lekke begin kop uitsteek.”
Johan en Barbara Weitz
By die Ibis Lounge ontmoet ons vir Johan en Barbara Weitz, die nuwe eienaars.
Johan se familie is al generasies lank in Nieu-Bethesda. Sy oupa aan sy pa se kant was Sterling Retief, wat die Bethesda Handelshuis besit het.
Johan is ’n fotografiese safarigids in Afrika en Barbara ’n Silkwood-skool gekwalifiseerde sjef. Sy bestuur die Ibis Lounge se restaurant en drieslaapkamergastehuis. Die restaurant word deesdae as een van die bestes gereken - veral ná ’n string positiewe resensies.
Barbara is ’n gebore en getoë Namibiër, en sy het Johan ontmoet terwyl sy bewaringswerk in Tanzanië gedoen het. Johan was destyds by ’n teenstropingsorganisasie betrokke.
Johan en Barbara Weitz van The Ibis Lounge.
Johan en Barbara Weitz van The Ibis Lounge.
“Johan het my Nieu-Bethesda toe gebring,” vertel Barbara. “En toe ons vir Ian en Katrin Allemann ontmoet, het ek dadelik geweet ek is tuis.”
Riel Malan en Chrissie Swarts
Jy sal op die De Toren kant (die geteerde ingang) van Nieu-Bethesda die Tot Hier Toe Padstad teëkom. Dit word deur Riel Malan en sy lewensmaat, Chrissie Swarts, bestuur.
Die padstal bedien heerlike tuisgemaakte maaltye en die winkel is tjok en blok van Chrissie se konfyte en inlêprodukte. Riel hou graag boek van Chrissie se handewerk:
“Oor vyf maande se konfytkokery het Chrissie 1,9 ton suiker, plus 1,9 ton vrugte gebruik. Sy het 3 700 bottels ingelegde vrugte vervaardig, insluitend 800 bottels groenvye,” sê hy trots.
Riel Malan en Chrissie Swarts van die Tot Hier Toe Padstal.
Riel Malan en Chrissie Swarts van die Tot Hier Toe Padstal.
Riel sorg vir die vleis, en vertel hoe hy nou die dag 270 meter se boerewors gemaak het. Die jaarlikse Nieu-Bethesda Pump-Palooza vind ook jaarliks by die padstal plaas. Dit is een van die gewildste pampoenfeeste in die land.
JP en Hester Steynberg van die Ganora Gasteplaas.
JP en Hester Steynberg van die Ganora Gasteplaas.
JP en Hester Steynberg is gasteplaasbestuurders van formaat. Jy sal sommer met die eerste oogopslag sien Ganora is ’n vyfster- agritoerisme bestemming. Hester is ’n boervrou, gasvrou, bemarker én opgeleide verpleegsuster met ’n voorliefde vir die rehabilitasie van klein diertjies.
En wanneer jy JP ontmoet, sal jy sien hy is groter as lewensgroot. Hy sal jou sommer gou om sy pinkie draai. Benewens die plaas, is hy veral lief vir fossiele. Hy is altyd gereed om gaste te neem om Ganora se magdom van 250 miljoen jaar-oue fossiele van nader te verken.
Maar jou dag sal nie met “steenbene” afgesluit word nie. Hester sal sommer gou oorneem en vir jou die kranse inneem om die antieke rotstekeninge te sien.
JP en Hester vul mekaar naatloos aan. Hy het ook nie veel oortuiging nodig om gou Graaff-Reinet toe te ry om inkopies te gaan doen nie.
“JP kan tot drie winkeltrollies op ’n slag hanteer,” vertel Hester. “Daar is selfs ’n ou tannie wat vir my ’n brief gestuur het om te sê ek moet hom waardeer – sy het nog nóóít ’n man so sien inkopies doen nie.”
Die Kameelagterplaas by die Uilhuis in Nieu-Bethesda.
Die Kameelagterplaas by die Uilhuis in Nieu-Bethesda.
Mosaïek in die agterplaas van The Ibis Lounge in Nieu-Bethesda.
Mosaïek in die agterplaas van The Ibis Lounge in Nieu-Bethesda.
Elke dorp moet ’n padstal soos Tot Hier Toe hê.
Elke dorp moet ’n padstal soos Tot Hier Toe hê.
Dwalende perde geniet voorkeur wanneer dit by toegang tot die paaie van Nieu-Bethesda kom.
Dwalende perde geniet voorkeur wanneer dit by toegang tot die paaie van Nieu-Bethesda kom.
’n Skaaphond gaan vir ’n stappie terwyl die res van die dorp ’n middagslapie geniet.
’n Skaaphond gaan vir ’n stappie terwyl die res van die dorp ’n middagslapie geniet.
Natuurliefhebbers het rede om opgewonde te wees oor nuwe bewaringsprojekte in en om die bergreekse van die Oos-Kaapse Karoo. Dis ook ’n droombestemming vir avontuurlustiges.
Storie deur Julienne du Toit en foto's Chris Marais
Die hoogste piek in die Karoo is Kompasberg. Dis ’n enorme dolerietspits wat 2 503 meter bo seespieël uittroon. Die kenmerkende vorm van die berg komplementeer elke vista om Nieu-Bethesda. Kompasberg sal enige wanopvattings oor die Karoo - soos dat al die landskappe dor en plat is - van die tafel vee.
’n Entjie verder, soos die kraai vlieg, is die Karoo se naashoogste piek – Nardou (2 429 meter).
Albei pieke vorm deel van ’n reeks berge wat strek van Cradock na Graaff-Reinet en Nieu-Bethesda, en van Middelburg in die noorde en Pearston in die suide. Dit word deur pragtige nasionale paaie omring.
Die eerste setlaars het teen die middel-1700’s hier begin nesskop, en die streek was sedertdien ’n trekpleister vir verkenners en jagters. Nuus dat die gebied goeie weiding, ’n groot verskeidenheid wild en bergstrome vir drinkwater bied, het soos ’n veldbrand versprei. Talle mense het dit as ’n oase beskou.
Eeue later is daar steeds baie om te verken en te ontdek.
Vreedsaam, hulpvaardig en ordentlik
Die gebied se rykdom het al destyds in die goeie reënval, gesonde klimaat, vrugbare grond en sy mense gelê.
Die berge is goeie waterbron danksy reën, dou en sneeu.
Die berge is goeie waterbron danksy reën, dou en sneeu.
In 1801 het die Britse verkenner Sir John Barrow geskryf oor die wonderlike families wat hy in die Sneeuberge ontmoet het.
Een van die bekendste 1820-Setlaars, Thomas Pringle, het geskryf oor ’n nag wat hy in die plaashuis van ene Schalk Burger tuisgegaan het. Hy beskryf hom as “een van die waardigste manne in die Sneeuwberg”. Die huis was groot en goed gemeubileerd en het op dié spesifieke aand nie minder nie as 28 ander gaste gehuisves.
“Die vlytige gasvrou het my met ’n glimlag verseker dat hulle ’n oorvloed akkommodasie het, met genoeg beddegoed om selfs meer gaste in te neem.”
Die Burgers het ’n vrolike feesmaal vir aandete voorgesit, “bestaande uit gestoofde vleis volgens die Hollandse tradisie, maar goed voorberei, en ’n verskeidenheid gebakte vrugte, tert, piekels en slaai in oorvloed”.
Daar is oral versteekte valleie en nedersettings in dié ongerepte gebied.
Die terrein van die gebied is nie maklik om te verken nie. Hier kan dit in enige maand sneeu – behalwe in die warmste somer maande. Daar is families in die streek wat oor generasies en eeue heen hier boer.
Dié berge staan nie verniet as die Sneeubergreeks bekend nie.
Die berge is goeie waterbron danksy reën, dou en sneeu.
Die berge is goeie waterbron danksy reën, dou en sneeu.
Dié berge staan nie verniet as die Sneeubergreeks bekend nie.
Dié berge staan nie verniet as die Sneeubergreeks bekend nie.
Vier groot biome kom hier bymekaar – Nama-Karoo, Grasveld, Savanna en Ruigteveld. Die koel, klam berge in afgesonderde gebiede krioel gewoonlik van inheemse plantegroei, en die Sneeuberge is geen uitsondering nie.
Die bitteraalwyn (Aloe ferox) dra die pragtigste winterblomme. Dis ’n kosbare voedingsbron vir die gebied se bye en voëls.
Die bitteraalwyn (Aloe ferox) dra die pragtigste winterblomme. Dis ’n kosbare voedingsbron vir die gebied se bye en voëls.
Drie botaniste van die Rhodes-universiteit en Universiteit Stellenbosch (Victor Ralph Clark, Nigel Barger en Ladislav Mucina) het in 2009 ’n artikel oor die gebied in die South African Journal of Botany geskryf. In dié artikel bestempel hulle die gebied as ’n nuwe endemiese sentrum weens die groot verskeidenheid unieke plantegroei.
’n Grootwitgatboom (Boscia albitrunca) aan die hange van die Kamdeboo-berge.
’n Grootwitgatboom (Boscia albitrunca) aan die hange van die Kamdeboo-berge.
Daar is ook ander besonderse spesies, soos die klein, dog veglustige bergadder en ’n skoenlapper met die oulikste naam – die Kompasberg Skollie. Jy sal natuurlik ook die Kaapse bergkwagga (Equus zebra zebra) hier sien. Dié spesie is van uitsterwing gered nadat die Nasionale Bergkwaggapark in 1937 geproklameer is – als natuurlik te danke aan die Michau- en Lombard-families, wat jy steeds in die streek sal teëkom.
Die Kaapse Bergkwagga het byna uitgesterf in die 1930’s. Dit is met die hulp van plaaslike boere gered.
Die Kaapse Bergkwagga het byna uitgesterf in die 1930’s. Dit is met die hulp van plaaslike boere gered.
Die Nasionale Bergkwaggapark en die Kamdeboo Nasionale Park (duskant Graaff-Reinet) omring die bergreeks. Die hele gebied is in April 2016 deur die minister van omgewingsake Edna Molewa tot die Bergkwagga-Kamdeboo-bewaringsarea verklaar.
Dit sluit ook privaat reservate soos Mount Camdeboo in. Die beskerming van dié kwesbare omgewing betrek nie minder nie as 64 grondeienaars oor ’n gebied van 275 000 hektaar.
Die Bergkwagga-Kamdeboo-bewaringsarea is ook ’n internasionaal gerekende voëlkykgebied, en sluit onder meer die kleinrooivalk, breëkoparend, vlaktespekvreter, grondspeg, grystjeriktik, veldpou en Ludwig se pou, klein flaminke en die blou korhaan in.
Hou ’n ogie oop vir kraanvoëls in die winter.
Hou ’n ogie oop vir kraanvoëls in die winter.
Kransaasvoëls kom ook soms in die berge voor, maar hulle het hul historiese broeigebied in die 1970’s verlaat. Boere in die gebied het ’n paar jaar gelede die Suid-Afrikaanse Nasionale Parkeraad (SANParke) en die Trust vir Bedreigde Natuurlewe (EWT) genader om die hervestiging van dié aasvoëlspesie in die gebied te ondersoek. Daar is tans gefragmenteerde bevolkings tussen die Wildekus en Cradock.
Belanghebbendes snoer nou onder leiding van Danielle du Toit kragte saam met SANParke en die SANParke Ereveldwagters, die Rupert Natuurstigting, die Bergkwagga-Kamdeboo-bewaringsarea en die EWT om die aasvoëls na die gebied terug te lok.
Die projek beoog om ’n “veilige sone” van stapel te stuur wat van Cradock tot die Karoo Nasionale Park duskant Beaufort Wes sal strek. Die gebied sal oor die 23 000 vierkante meter beslaan. Onthou: ’n Kransaasvoël het ’n enorme vlerkwydte en kan maklik in ’n enkele oggend oor die 200 kilometer vlieg. Die projek moet dus ’n groot grondgebied dek om dié besonderse diere terug te lok.
Oor die Sneeuberge
Dis moeilik om toegang deur die berge te kry. In sommige gebiede is daar slegs ’n enkelspoor en mens kan net te voet, hoef of bergfiets die berge oorsteek.
Soms is dit beter om die gebied te perd te verken, soos Karoo Ranching doen op die plaas Elandskloof buite Graaff-Reinet.
Soms is dit beter om die gebied te perd te verken, soos Karoo Ranching doen op die plaas Elandskloof buite Graaff-Reinet.
Die boere Ed en Annette Kingwill het in samewerking met grondeienaars, parkbestuurders en Ereveldwagters ’n bergfietsuitdaging ontwikkel wat as die Roof de Karoo MTB Challenge bekendstaan. Dié resies samel geld in vir die bewaring van die gebied en neem bergfietsers op ’n veeleisende roete van 190 kilometer. Dit neem drie dae om dit te voltooi.
’n Fietsryer tydens die 190 kilometer-lange Roof de Karoo.
’n Fietsryer tydens die 190 kilometer-lange Roof de Karoo.
Historiese rotsformasies
Die fietsryers ry deur geologiese, natuurlike en menslike geskiedenis – daar is min dinge wat dié berge nog nie gesien het nie. Jy kan jouself vergaap aan lae oer-sediment wat die formasies van die Karoo Supergroep vorm.
Diep in die moddersteen is fossiele van misterieuse diere ontdek wat in die Karoo gewoon het toe dit ’n binnelandse see was, en later ’n vlakte van breë, deurwewende riviere was. Van die fossiele word in die Wellwood-museum uitgestal, maar sal binnekort na Graaff-Reinet verskuif word. Dit sluit onder meer die Gorgonopsian rubidgea in, wat ’n vreesaanjaende roofdier in sy tyd was. Daar is ook ’n meerkatgrootte dier - die Lystrosaurus - wat op die een of ander manier daarin geslaag het om die Permiese massa-uitsterwing te oorleef.
Maar daar is ook ander fragmente van die geskiedenis in dié berge en sy omliggende dorpe geskryf. Soos bloedige slagtings tussen Setlaars en inheemse stamme wat lánk voor hulle die gebied bewoon het. Dit is ook nie vreemd om op ou grafte van albei kante van die Anglo-Boereoorlog af te kom nie.
Maar nou word daar ’n nuwe hoofstuk in die gebied se geskiedenis geskryf, namate grondeienaars en natuurbewaarders kragte saamsnoer om die ryk biodiversiteit van die gebied te herstel en te beskerm.
En plaaslike en internasionale reisigers het ’n splinternuwe omgewing om te gaan verken.
Die dolerietpilare van die Vallei van Verlatenheid in die Kamdeboo Nasionale Park.
Die dolerietpilare van die Vallei van Verlatenheid in die Kamdeboo Nasionale Park.
Vir meer inligting oor die Bergkwagga-Kamdeboo-bewaringsarea, besoek
Meer besonderhede oor die Roof de Karoo besoek
’n Ossewa – die verkose voertuig 150 jaar gelede.
’n Ossewa – die verkose voertuig 150 jaar gelede.
Die kenmerkende vorm van die Kompasberg moes eeue gelede ’n goeie baken vir Voortrekkers en perderuiters gewees het.
Die kenmerkende vorm van die Kompasberg moes eeue gelede ’n goeie baken vir Voortrekkers en perderuiters gewees het.
’n Krimpvark tydens ’n nagtelike uitstappie buite Cradock.
’n Krimpvark tydens ’n nagtelike uitstappie buite Cradock.
Daar is net drie maniere om die bergreekse tussen die Nasionale Bergkwaggapark en Kamdeboo Nasionale Park oor te steek: Te voet, perd of bergfiets.
Daar is net drie maniere om die bergreekse tussen die Nasionale Bergkwaggapark en Kamdeboo Nasionale Park oor te steek: Te voet, perd of bergfiets.
Een van die Roof de Karoo se oornagfasiliteite is op Petrusdal, een van die oudste plase in die Sneeuberge.
Een van die Roof de Karoo se oornagfasiliteite is op Petrusdal, een van die oudste plase in die Sneeuberge.
Die terrein is ongerep, en paaie is ru en soms nêrens te vinde nie.
Die terrein is ongerep, en paaie is ru en soms nêrens te vinde nie.
Die ekonomie tussen die Nasionale Bergkwaggapark en Kamdeboo Nasionale Park maak hoofsaaklik op landbou staat.
Die ekonomie tussen die Nasionale Bergkwaggapark en Kamdeboo Nasionale Park maak hoofsaaklik op landbou staat.
Built with Shorthand